محصولات
قلمکاری
قلمکاری؛ نقشی به روی پارچه است. در این مطلب به تاریخچه این هنر و انواع آن می‌پردازیم.
قلمکاری؛ هنر چاپ یا نقش زدن روی پارچه است. قلمکاری یا هنر پارچه قلمکار یعنی به وسیله قالب و مهر بر روی پارچه ساده و بدون نقش، نقوش مختلفی تصویر شود.
جنس پارچه قلمکاری از کتان، پنبه، ابریشم، چلوار و کرباس میباشد. بهترین جنس پارچه برای قلم کاری نخ میباشد زیرا الیاف پنبه بیشتر از الیاف پشم پذیرش رنگ دارد وکیفیت رنگ ان بهتر است.
تاریخچه قلمکاری
پیدایش هنر قلمکاری در قرن ۴ یا ۵ هجری در دوره غزنویان بوده است. این هنر در قرن ۱۱ قمری در دوران شاه عباس به علت علاقه درباریان و توجه آنها به صنعت قلمکاری به شهرت رسید.
در آن زمان جنس لباس‌های مردانه و زنانه از پارچه قلمکار تهیه می‌شده است. در دوران شاه عباس انواع مختلف قلمکاری وجود داشته است که معروف‌ترین نوع آنها قلمکاری زر یا اکلیل بوده است.
اوج گسترش قلمکاری در دوران صفویه بوده است. درگذشته حرفه قلمکاری به چیت‌گری یا چیت سازی مشهور بوده است.
مراکز قلمکاری ایران
در حال حاضر شهر اصفهان مرکز تولید قلمکار ایران است. در شهرهای دامغان و سمنان هم نوعی قلمکار خاص منطقه تهیه می‌گردد.
قالب قلمکاری
در گذشته با قلم طرح‌های مورد نظر را بر روی پارچه نقاشی می‌کردند اما امروزه نقش‌های قلمکار به وسیله قالب‌های چوبی بر روی پارچه چاپ می‌شوند.
قالب چاپ قلمکار را از جنس چوب درخت گلابی و زالزالک می‌سازند زیرا محکم‌تر است و قابلیت انعطاف پذیری بیشتری دارد. معمولا چوب درخت زالزالک را برای نقش‌های ریزتر انتخاب می‌کنند. برای اینکه یک شکل با چهار رنگ چاپ شود باید چهار قالب جداگانه تهیه شود.
عملیات تبدیل چوب به شکل قالب مورد نیاز را اسکله‌کاری یا طرح ریزی می‌نامند. پس از آماده شدن قالب برای جلوگیری از خشک شدن و ترک برداشتن آن را با پیه چرب می‌کنند.
طرح قلمکاری
نقش‌های مورد استفاده در پارچه قلمکاری عبارتند از:
داستان‌های قدیمی ادبیات فارسی، موضوعات و وقایع تاریخی، مینیاتور، مناظر تاریخی، شکارگاه‌ها، کتیبه، ورزشگاه‌ها و زورخانه‌ها، تصاویر عشاق ایرانی، گل و بوته اسلیمی، رامشگران و نوازندگان، جانوران وحشی و اهلی و… میباشد.
رنگ
یکی از مراحل حساس این حرفه رنگ‌سازی و رنگ‌کاری است که ازموادی مانند شیره انگور، کنجد، کتیرا، گل سرخ، گردو، زردچوبه، کرچک و … رنگ مورد نظر را تامین می‌کنند.
ازماده کتیرا در تمام رنگ‌ها استفاده می‌شود زیرا از پخش شدن رنگ روی پارچه جلوگیری می‌کند. رنگ‌های اصلی که در هنر قلم کاری به کار برده می‌شود عبارت است از:
آبی، سبز، زرد، سیاه، قرمز که از ترکیب این رنگ‌ها، رنگ‌های دیگری به دست می‌آید. مثلا از ترکیب رنگ سیاه و قرمز رنگ قهوه ای به وجود می‌آید. درگذشته رنگ مورد استفاده برای این هنر گیاهی بوده است. اما امروزه به علت دشواری تثبیت رنگ‌ها از رنگ‌های شیمیایی استفاده می‌شود.
هر مُهر یک استاد
در پارچه‌های قلمکار هرچه تعداد رنگ ها بالاتر باشد، بدین معنا است که تعداد مهر ها و بالطبع تعداد افرادی که روی آن وقت گذاشته اند بیشتر است. زیرا در کارگاه های قلمکارسازی هر مهر توسط یک استادکار بر روی پارچه زده می شود تا مهرها هرچه منظم تر بر روی پارچه نقش بیاندازند.
پارچه‌های قلمکار، زیباو خیال انگیز است. و با همه‌ی سادگی، نشانه‌یی است از پایداری یک سنت و یادگاری است از پیشینیان ما که هنر، فروتنی و پشتکارشان، ستایش انگیز بود. خوشبختانه امروزه نیز پارچه های قلمکار به دلیل قیمت نسبتا پایین آنها نسبت به صنایع دستی دیگر خریداران زیادی دارد و مورد توجه قرار گرفته است.
سه ویژگی یک پارچه قلمکار مرغوب
*جنس آن باید پشمی باشد.
*رنگ آن طبیعی باشد و از کتیرا و گلیسیرین برای تثبیت رنگ آن استفاده شود.
*نقش‌ها و رنگ های بیشتری در آن به کار برده شود زیرا در این صورت تعداد مهرها نیز بیشتر است و هر چه مهرها منظم‌تر باشد ارزش ان بالاتر است.
موارد استفاده قلمکار
از دوره صفویه تا به امروز قلمکار جهت مصارف مختلفی مورد استفاده قرار می‌گرفت. به مرور زمان از موارد استفاده آنها کاسته شد و امروزه فقط از آنها بیشتر جهت استفاده رومیزی، توسینی، سفره، کیف یا ساک دستی و در موارد خیلی خیلی کم به عنوان مانتو تابستانه زنانه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در این بخش به موارد استفاده از پارچه قلمکار که در گذشته رایج بوده و امروزه اکثر آنها منسوخ شده است، می‌پردازیم.
مجمعه پوش: برای پوشاندن مجمعه‌ی غذا به کار می رفته است. برای اینکه مجمعه‌ی غذا محفوظ باشد، قطعه‌ای از قلمکار روی آن می‌‌کشیدند که این رسم از دربار سلاطین صفویه بین مردم معمول و متداول شد.
پرده: در قدیم از مهم‌ترین نوع قلمکار بوده که بیشتر به صورت زوج (قرینه)، تهیه می‌شده است. اکثرا آن را در اتاق‌های پذیرایی و دیگر اتاق‌ها به صورت قرینه می‌آویختند.
رولحافی: از این نوع پارچه برای روی لحافی، استفاده می‌شد و هنوز هم در بعضی از خانه‌های قدیمی موجود است.
سجاده: با اندازه های مختلف تهیه می‌شده و زیرانداز نمازگزار بوده است.
سفره: در واقع سفره قلمکار بنا به موارد استفاده مختلف در سایزهای مختلف تولید می‌شده است.
بقچه: که بیشتر به صورت مربع تولید می شده و در آن لباس و لوازم پوشاکی خود را می‌گذاشتند.
سوزنی حمام: پارچه‌ای بوده که لوازم حمام همچون قطیفه یا حوله و سایر لوازم دیگر حمام را در آن قرار می‌دادند.
کلاه: از پارچه های قلمکار به شکل‌های مختلف تهیه می کردند و به عنوان کلاه بر سر می گذاشتند.
دامن: در قواره‌هایی که متناسب با اندازه دامن زنانه بود تولید می‌شد.
کفش یا دمپایی زنانه: یک نوع از کفش راحت که از پارچه‌ی قلمکار تهیه می‌ش
