آبگینه ریشه دارترین صنعت دست ایرانی در شعر فارسی است. آبگینه به هنر آراستن شیشههای به کار رفته در لوازم خانه میگویند.
این هنر، بر پایه شیشههای شکسته و خرده شیشهها توسعه یافته است. هنرمندان آبگینهکار با بهرهگیری از این مواد اولیه، اقدام به تولید محصولات هنری میکنند. بد نیست بدانید آیینهکاری، نقاشی روی شیشه، ویترای، معرق شیشه، تراش شیشه و… هم از شاخههای این هنر است.
این هنر در شهرهایی چون تهران، اصفهان، میمند، قمصر و… مورد توجه هنرمندان و صنعتگران قرار دارد. مجموعه زجاج، شامل محصولاتِ مرتبط با این هنر است. محصولاتی که جز به دستِ هنرمند ایرانی و جز با تفکر اشراقی او ساخته نمیشود.
تاریخ شیشه گری
بر اساس تحقیقات مجموعه Iran Handicrafts General Information (IHCGI) باستانشناسان معتقدند که اقوام سومری در هزاره سوم پیش از میلاد با شیشه آشنایی داشتند.
شیشهگری و هنر ساخت شیشه در ایران سابقهای بسیار قدیمی و طولانی دارد. قدیمیترین شیشه در ایران متعلق به دو هزار سال پیش از میلاد مسیح است. از این زمان تا میلاد مسیح (ع) آثار شیشهای متعددی به دست آمدهاند که شامل عطردانها، النگوها، تندیسها، کاسهها و تُنگهای متعدد میشوند.
یک گردنبند شیشهای با دانههای آبی رنگ که در ناحیه شمال غربی ایران کشف و پیدا شده و متعلق به حدود ۲۲۵ قبل از میلاد میباشد و این مکشوفه قدمت این صنعت را در ایران تأیید مینماید.
برخی آثار کشف شده در مارلیک، حسنلو و شوش وجود و رواج شیشهگری در ایران باستان را تثبیت کرده که در این خصوص میتوان به وجود تعداد زیادی بطریهای شیشهای اشاره نمود که در نتیجه تحقیقات و حفاریهای صورت گرفته در معبد چغازنبیل خوزستان (بزرگترین پرستشگاه ایلامیان) در به دست آمدهاند. در استان لرستان نیز قطعات شیشهای مایل به سبزی متعلق به دوران پیش از تاریخ یافت شدهاند.
از زمان هخامنشیان شواهد کمی برای استفاده از شیشه در موجود است(در این دوره مهرههای شیشهای ایران که ظاهراً به رنگ سیاه و سفید بوده است، در سراسر جهان قدیم معروف بودند)
با کشف اشیای شیشهای متعلق به زمان اشکانیان و ساسانیان، میتوان گفت صنعت شیشهسازی در ایران ،ن زمان رواج کامل داشته است. هنرمندان صنایع دستی ساسانی در تراش دادن شیشه مهارت خاصی داشتهاند. شیشههای دوره ساسانی به ویژه شیشه لاجوردی در شرق دور احترام بسیار داشته است. در این دوره از دو روش ساخت «دمیدن در قالب» و «دمیدن آزاد» بیشتر استفاده میشده است. در حال حاضر تعدادی از آثار متعلق به آن دوره( ساسانیان) در موزه آبگینه تهران موجود و در معرض نمایش میباشد.
با ظهور اسلام شیشهسازی بیشتر مورد توجه قرارگرفت. (و نوعی شیشه که اصطلاحاً مینایی نامیده میشودمحصول این دوره است) در این دوره علاوه بر تغییر کلی فرم و ظاهر شیشه، نقاشی و خطاطی و نوشته بر روی شیشه با رنگ و لعاب مرسوم بود.
دور سلجوقیان اوج صنعت شیشهگری
بر اساس تحقیقات مجموعه Iran Handicrafts General Information (IHCGI) از دوره سلجوقیان تا حمله قوم مغول ظرفهای شیشهای زیبا با تزئینات مختلف به صورت مینایی ، از کوره شیشهگران شهرهای مختلف ایران بیرون آمد که به بسیار نازک بود. ظروف کوچک و بزرگ، عطردانهای بسیار زیبا و ظریف، ظروف و جامها و گلدانهایی با فرمها و اندازههای مختلف و از محصولات و صنایع دستی شیشه ای آن دوره است.
اما در واقع زمان سلطنت سلسله سلجوقی اوج صنعت شیشهگری وشکوفایی هنر شیشه در ایران است. در دوره مغول رونق شیشهتا حدودی کم شد و به جای آن سفالگری، کار با سفال و کاشیکاری رونق گرفت. در دوره تیمور شیشهگری به طور قابل توجهی رواج پیدا کرد. در این دوره ( دوره تیموریان )تعدادی از شیشهگران از مصر و سوریه و عراق به ایران آمدند و مشابه شیشههای ایرانی به مصر و سوریه و همچنین عراق رفت. در این دوره دو شهر سمرقند و شیراز از سرآمدان ایران در این صنایع دستی زیبا بوده اند.
این هنر اما رو به انحطاط مجدد نهاد تا این که در دوره صفویه دوباره این هنر والا احیا شد. با روی کار آمدن سلسله صفویه و توجه خاص به این رشته(هنر شیشه گری ) به ویژه در زمان شاه عباس اول ، کارگاههای شیشهگری در اصفهان، کاشان و شیراز ساخته شد و هنرمندان و استعداد های هنری تحت تعلیم بلورسازان ونیزی (ایتالیایی) قرار گرفتند.
در فاصله میان سلسله صفویه و قاجاریه به تدریج هنر و صنعت شیشهگری در ایران از لحاظ سیر تکاملی، پیشرفتی نداشت تا این که در اواخر سلسله قاجاریه و بعد از آن ضعیف شد. در واقع با ورود شیشه مرغوبتر و با قیمت ارزان به بازار ایران، این صنعت رو به انحطاط نهاد.