هنر میناکاری

میناکاری، حاصل همنشينی رنگ و آتش

بشقاب و قدح‌های آبی رنگ پرنقش و نگار، اولين تصويری است كه بعد از شنيدن نام میناکاری به ذهن بسياري خطور مي‌كند. ظروفي كه از گذشته، زينت‌بخش خانه بسياری از ايرانيان بوده است. اين ظروف بيش از 5 هزار سال است كه توليد می‌شود. به واسطه ارزش مادی، تا زمانی تنها پادشاهان و درباريان صاحب اين ظروف بودند. حالا اما جز صنايع دستی ارزشمند ايران است و خريداران بسياری دارد. اصفهان سال‌هاست به قطب اين هنر تبديل شده و هنرمندان بسياري در كارگاه‌هاي كوچك و بزرگ اين شهر مشغول به كارند.

نمونه‌های گوناگونی از آثار این صنایع دستی در بخش‌هاي مختلف دنيا پيدا شده است. شش انگشتر طلا در قبرس و مجسمه زئوس (پادشاه خدايان در ميان اساطير يونان) در يونان از آن جمله‌اند. با اين وجود نمونه‌هاي فراوان در ايران باعث شده تا كارشناسان اعلام كنند ریشه اين هنر سرزمين ایران بوده است. بعدها و به واسطه جنگ‌ها يا تجارت، اين هنر به اروپا هم راه پيدا كرده است. گوشواره، ‌بازوبندهای طلا و يك كاسه برنجی كه بر همه آنها ميناكار شده، نمونه‌هایی كشف شده از این هنر در دوره هخامنشی است. اين آثار در موزه‌های مشهور دنيا نگهداری می‌شوند و اصالت آنها تائيد شده است.

میناکاری هنری است كه بر روی فلزاتی نظیر طلا، نقره و مس انجام می‌شود. براي اين كار از حرات بالا استفاده می‌شود. در گذشته اين هنر بر روی طلا و نقره بيشتر انجام می‌شد. به همين دليل ارزش مادی بسياری داشت . امروزه اين هنر بر روی مس هم انجام می‌شود و طبيعی است كه قیمت كمتری دارد. هنوز هم در جنوب ايران و در اهواز اين كار بر روی طلا انجام می‌شود. صائبین (از پيروان حضرت يحيی) سال‌هاست اين شغل را ادامه می‌دهند.

در ميان اين افراد ميناكاري بر روي طلا، شغل اجدادي است. البته ارزش هنر ميناكاري در همه اين موارد يكسان است. هنرمند وقت بسياري را براي طراحي جزئيات صرف مي‌كند. طرح‌هايی كه در صنایع دستی مشابه مانند مس و پرداز هم ديده می‌شود. نقش‌هایی كه نمونه‌های آن در هنرهای مانند نگارگری و تذهیب هم ديده می‌شود. انواع گل‌ها، اسليمی، حيوانات و در موارد انسان‌ها از آن جمله‌اند.

در بيشتر نمونه‌ها، طرح زمينه میناكاری آبی است. سپس با رنگ سفيد طرح‌هایی روی آن ايجاد مي‌شود. البته نمونه‌هایی هم در حال حاضر در بازار وجود دارد كه زمينه آنها قرمز يا سبز است. متاسفانه اين هنر از اواخر دوره قاجار و به واسطه آشفتگی كشور، رو به فراموشی رفت. تا اينكه فردی به نام «شكرالله صنيع زاده» در دوره پهلوی جان تازه‌اي به اين هنر بخشيد. كارگاهی راه انداخت و نسلی جديد را تربيت كرد.

نسلی كه شاگردان آنها، چه زن و چه مرد، سال‌هاست در شهر اصفهان فعاليت مي‌كنند. ويترين بسياری از مغازه‌هاي اين شهر، به انواع ظروف و زيورآلات ميناكاری، مزين است. البته اينها تنها نمونه‌های ميناكاری شده نيستند. در مكان‌های تاريخی و مقدس، در و پنجره‌های بسياری با اين هنر آراسته شده است.

از دیگر شهرهای ایران که هنر میناکاری رواج دارد می‌توان به شهر شیراز اشاره کرد. دیگر صنایع دستی شیراز را هم در مجله آراهنر دنبال کنید.