صنایع‌دستی

صنایع دستی کرمان؛ گلیم سیرجان

گلیم سیرجان
لوگوی اراهنر

ایران غنی از صنایع دستی اصیل و مختلف است که هر کدام متعلق به یک ناحیه و فرهنگ خاصی از این سرزمین پهناور هستند. از شهرهای شمالی ایران گرفته تا نقاط مرکزی و جنوب ایران، در جای جای این مرز و بوم تنوع بالایی از صنایع دستی جالب توجه قابل مشاهده هستند. استان کرمان در جنوب شرقی ایران یکی از مراکز هنرهای اصیل است. از جمله مشهورترین صنایع دستی های این استان می‌توان به پته دوزی، ترمه بافی، حصیر بافی و گلیم بافی اشاره کرد. گلیم شهرستان سیرجان که در این استان واقع شده است، دارای شهرتی جهانی است.

در ادامه این مقاله به بررسی تاریخچه و انواع صنایع دستی و سوغاتی های استان کرمان و همین‌طور گلیم سیرجان خواهیم پرداخت. با هدایای تبلیغاتی آراهنر همراه باشید ...  

صنایع دستی کرمان یکی از جاذبه های گردشگری و تاریخی در جنوب شرقی کشور است. در این مقاله به تفصیل به ویژگی‌های استان کرمان در زمینه‌های مختلف می‌پردازیم.

استان کرمان، پهناورترین استان کشور با مرکزیت شهر کرمان، 183 هزار کیلومتر مربع وسعت دارد. کرمان نهمین استان پرجمعیت و از استان‌های تاریخی کشور است. این استان بیش از 660 اثر ملی ثبت شده و هفت اثر ثبت شده در میراث جهانی یونسکو دارد. این هفت اثر، ارگ تاریخی بم، باغ شاهزاده ماهان، دهکده تاریخی میمند، کویر لوت و سه قنات، هستند. استان کرمان قطب صنعتی، فرهنگی، سیاسی، کشاورزی, علمی و مذهبی در جنوب شرقی کشور است.

شهر کرمان، شهری در دل کویر، که قدمت آن به دوران هخامنشی برمی‌گردد. در زمان اشکانیان این شهر کجاران (بم) خوانده می‌شد که بعدها به خاطر کرمی افسانه‌ای به کرمان تغییر نام داد.

آثار باستانی استان کرمان

از آثار باستانی کرمان می‌توان به گنبد جبلبه، گنجعلی خان، مسجد جامع ملک و بازار کرمان اشاره کرد. قلعه دختر و قلعه اردشیر، مسجد جامع مظفری از دیگر آثار باستانی این استان هستند.

خوراکی‌های سنتی کرمان

خوراکی های سنتی کرمان در میان گردشگران محبوبیت بسیار زیادی دارد. از محصولات باغداری و کشاورزی این استان می‌توان به خرما، پسته، گردو و زیره اشاره کرد.

کماچ سهن: از سوغاتی‌های کرمان کماچ سهن است که به خاطر وجود خرما، گردو و پسته بسیار مفید است.

کلمپه: کلمپه نوعی شیرینی سنتی است که ظاهری شبیه کلوچه دارد. برای طعم دار کردن این شیرینی از خرمای چرخ شده، پودر هل و طعم دهنده های دیگر استفاده می‌کنند.

فالوده کرمانی: فالوده کرمانی با عرق بیدمشک و نعنا طعم دار می‌شود و متفاوت از فالوده‌ای است که ما می‌شناسیم.

قوتو (قاووت): پودری است که از گیاهان و دانه های مغذی تهیه می‌شود و برای سلامت جسم بسیار مفید است. قوتو از سوغاتی های محبوب کرمان است و امروزه در سایر شهرها نیز تهیه می‌شود.

از دیگر شیرینی‌های سنتی کرمان می‌توان به حاجی پسته، قطاب، مسقطی، حلوا پسته، نان پر و خرما ریز اشاره کرد.

زیره: مهم‌ترین و ارزشمندترین سوغات کرمان زیره کوهی سیاه است که بسیار خوش عطر است و خواص دارویی بسیار دارد.

صنایع دستی کرمان

صنایع دستی کرمان، شهرت جهانی دارد و به دو صورت خانوادگی و کارگاهی تهیه می‌شود.

قالی کرمان

کرمان یکی از معروفترین مراکز قالیبافی در اوایل قرن بیستم بوده است. این استان امروزه نیز جایگاه ویژه ای در صنعت قالی بافی دارد. یکی از مهمترین صنایع دستی کرمان، قالی کرمان است. کرمان پشم بسیار مرغوبی برای قالیبافی دارد. دو عامل بسیار مهم در تمایز قالی‌ها طرح و رنگ آنهاست. از این جهت قالی کرمان از نفیس ترین و زیباترین قالی‌های جهان به شمار می‌آیند. این ضرب‌المثل که مثل قالی کرمان است، نشان دهنده مرغوبیت قالی کرمان از دیرباز است.

جاجیم

از دیگر صنایع دستی کرمان، جاجیم است. جاجیم زیراندازی است که با نخ‌هایی از جنس پشم یا پنبه بافته می‌شود.

پته دوزی

پته دوزی، نوعی سوزن دوزی است، که در آن ریسهای پشمی رنگین، بر روی پارچه‌ای به نام عریض دوخته می‌شوند. پته دوزی به صورت منظره‌ای از گل های رنگین جلوه می‌نماید.  و جزو هدیه خاص محسوب می‌شود.متاسفانه امروزه هنر پته دوزی کمتر مورد توجه است.

عریض بافی

عریض بافی از صنایع دستی کرمان است که رونق گذشته را از دست داده است. عریض پارچه ای است که برای پته دوزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

گبر دوزی

در هنر گبر دوزی نقوشی مانند طاووس، گل و درخت را با نخ ابریشمی روی پارچه می‌دوزند. و هدیه صنایع دستی مناسبی است.

خورجین بافی

خورجین بافی نیز از صنایع دستی کرمان است که در آن از نخ پنبه، پشم و موی بز استفاده می‌شود.

ترمه بافی

شهر کرمان بعد از یزد، شهرت بسیاری در ترمه بافی دارد. ترمه پارچه‌ ای است بسیار نفیس که به نقوشی مانند بته جقه و گل شاه عباسی مزین شده است.و شما می‌توانید از این صنایع دستی فاخر به عنوان هدایای مدیریتی خاص استفاده کنید. 

حصیربافی

هنرمندان کرمانی با خشک کردن شاخه‌های درخت و درهم تنیدن آنها محصولات بسیار زیبایی تولید می‌کنند که حصیربافی نامیده می‌شود.

سیس بافی

سیس بافی از دیگر صنایع دستی کرمان است که الیاف آن از درخت خرما به دست می‌آید. با درهم تنیدن الیاف خرما محصولاتی نظیر پادری، سبد تولید می‌شود.

از سایر صنایع دستی کرمان می‌توان به خوس دوزی، قلم زنی، ظروف مسی و مشبک کاری اشاره کرد.

سیرجان، شهر جهانی صنایع دستی کرمان

شهر سیرجان در صنایع دستی کرمان نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند. سیرجان، دومین شهر پر جمعیت در استان کرمان است. ریشه نام گذاری شهر سیرجان، وجود قنات‌های بسیار زیاد در این منطقه است. این شهر را سیرگان یا سیرکان یعنی سیرآب نامیده‌ بودند. سیرجان، از مهم‌ترین شهرهای صنعتی و اقتصادی کشور است. در بخش کشاورزی، سیرجان یکی از بزرگ‌ترین تولید کنندگان پسته در کشور است. گل گهر، بزرگ‌ترین معدن سنگ آهن خاورمیانه در این شهر واقع شده است. سیرجان به دلیل قرار گرفتن در دشتی مرتفع، هوای معتدل‌تر و ملایم‌تری نسبت به شهر های نیمه کویری دیگر دارد.

این شهر به دلیل قدمتی که دارد، آثار باستانی و معماری بی نظیری نیز دارد. آثاری نظیر قلعه سنگ، منبر سنگی، بنای شاه فیروز، عمارت تاریخی سعیدی و باغ سنگی از جمله این آثار است. مجموعه ای از کاروان‌سرا ها و قلعه‌های قدیمی تنها گوشه‌ای از جاذبه‌های گردشگری شهر سیرجان است. 

گلیم شیریکی پیچ

گلیم شیریکی پیچ از صنایع دستی کرمان است که در شهر سیرجان تولید می‌شود. بخش مهمی از درآمد ساکنان سیرجان از این طریق حاصل می‌شود.شیریکی پیچ نامی است که بیشتر توسط عشایر و روستاییان استفاده می‌شود. این گلیم در اصطلاح بومی بیشتر به گلیم سوزنی معروف است. گلیم شیریکی پیچ، یک بافت گره دار، میان گلیم و قالی است و بافتن آن به اندازه قالی مشکل است. این صنایع دستی انتخابی مناسب برای هدیه فرهنگی است.

رنگ زمینه در گلیم شیریکی پیچ معمولا نخودی، شیری، سفید، قرمز، آبی و سورمه ای است. اما رنگ نقوش بسیار متنوع است. برای نقوش زمینه از تصاویر حیوانات، پرندگان، گیاهان، ترنج‌های کشیده، دایره‌ای، ستاره‌ای و نقوش هندسی متقارن و نامتقارن استفاده می‌شود. حاشیه ها نیز انواع گوناگونی دارند. حاشیه های قلیچ بافی، برگه دار، پروانه ای، قجری، عنکبوتی، بادامی و انگوری از جمله آنها هستند. گاهی برای پر کردن فضاهای خالی از خرده نقش استفاده می‌شود. از این خرده نقش ها می‌توان به قلاب، گل ستاره، گل چارقدی، گل افغانی، چرخک و گل هشت‌پر اشاره کرد. از زمان‌های قدیم از خرده نقش‌ها به عنوان جا پر کن استفاده می‌کردند. آنها بر این باور بودند که در بخش‌های بدون نقش، روح اهریمن جای می‌گیرد و اثر نیکش از بین میرود.

گلیم‌های شیریکی پیچ

شیوه نگه داری گلیم شیریکی پیچ

گلیم شیریکی پیچ باید از تماس با رطوبت مداوم، حرارت و آتش محفوظ باشد. در معرض نور مستقیم خورشید و همچنین اشیاء تیز و برنده نباشد. برای شستشوی آن بهتر است از آب ولرم و صابون استفاده شود.

مواد اولیه

ماده اصلی گلیم شیریکی پیچ، پشم است. جنس تارها از پنبه، پشم و گاهی ابریشم است و جنس پود از پشم، کرک و ابریشم است. بسته به نوع گلیمی که بافته می‌شود ممکن است فقط از یک جنس تار و پود در بافت گلیم استفاده شود. در بیشتر گلیم ها جنس تار و پود متفاوت است.

ابزار بافت

ابزار بافت شامل دار عمودی، دار افقی ( که در میان عشایر متداول‌تر است)، پشم، دفتین، قلاب و کارد است.

روش بافت

برای بافت گلیم شیریکی پیچ ابتدا چله کشی انجام می‌شود. سپس بافت ساده به صورت یک تار از زیر و یک تار از رو انجام می‌شود. مرحله بعدی گره زنی است که در طی آن بافت حاشیه و بافت زمینه به صورت پودپیچی انجام می‌شود. بافت به صورت رج به رج انجام می‌شود و برای استحکام هر چه بیشتر پود گذاری انجام می‌شود. در بعضی از مناطق یک پود و در بعضی از مناطق دیگر دو پود گذاشته می‌شود. زیبایی گونه اول بیشتر و سرعت کار در گونه دوم بالاتر است.

دو نوع گره در بافت گلیم شیریکی پیچ وجود دارد. گره متن، نخ رنگی از روی دو چله گذشته و به پشت برمی‌گردد و از زیر رشته اصلی عبور می‌کند. در گره آبدوزی، پود دوبار بر روی تار قرار گرفته و خط پهنی را ایجاد می‌کند.

سپس کارهای تکمیلی نظیر سوزاندن نخ‌های اضافی پشت و سطح گلیم، شستشو، دارکشی و بخار دادن انجام می‌شود.

ثبت جهانی گلیم شیریکی پیچ

در شهریور 1396 شورای جهانی صنایع دستی، سیرجان را به عنوان شهر جهانی گلیم معرفی کرد و گلیم شیریکی پیچ ثبت جهانی شد.

گلیم شیریکی پیچ سیرجان، نشان جغرافیایی بین المللی صنایع دستی را دریافت کرد. نشان جغرافیایی، نشانه ای است که مبدا یک کالا را به یک منطقه خاص نسبت می‌دهد. بایستی تمامی خصوصیات آن کالا، مانند کیفیت و مرغوبیت منتسب به آن مبدا جغرافیای باشد. با دریافت این نشان، گلیم شیریکی پیچ، در مقابل کپی برداری در سراسر جهان محفوظ شده است.

مزایای جهانی شدن گلیم شیریکی پیچ

تبدیل شدن به یک برند معتبر جهانی در صنایع دستی، از ره‌آورد های ثبت جهانی شدن گلیم شیریکی پیچ است. توسعه بازار صنایع دستی، رقابت در بازارهای بین المللی و اعتماد مشتری برای خرید محصولات از مزایای جهانی شدن است. ورود به بازارهای بین المللی سبب حفظ اشتغال موجود، افزایش اشتغال زایی و ارز آوری شده است. جهانی شدن گلیم شیریکی پیچ باعث حفظ اصالت های فرهنگی منطقه می‌شود.

هنرمند ناشنوای صنایع دستی کرمان

صنایع دستی کرمان هنرمندان زیادی دارد. محمدعلی شاهمرادی پسر کم شنوا از شهر جهانی گلیم؛ سیرجان است.

محمدعلی که زاده روستای کهن مور سیرجان است، از دوران کودکی نزد مادر گلیم بافی را آموخت.

“مادر معلم خوبی برایم بود و به گونه‌ای این هنر را به من آموخت که خیلی زود توانایی بافت گلیم را پیدا کنم”

محمد علی از 6 سالگی و برای کمک به تامین مخارج زندگی، گلیم باف می‌شود.

“15 سال است که کارم گلیم بافی است، البته در کنار گلیم بافی درس هم خوانده‌ام و فارغ التحصیل کاردانی رشته صنایع چوب هستم”

محمدعلی در سال ۱۳۹۶در مسابقه فرهنگی و هنری کشوری در رشته گلیم بافی رتبه اول را کسب کرده:”من به عنوان یک هنرمند ناشنوا هیچ وقت دیده نمی‌شدم، گاهی فکر می‌کردم که مسئولان مرا دفن کرده‌اند غافل از اینکه من دانه‌ای بودم که با تلاش زیادم سبز شدم و بعد از این مسابقات دیده شدم”

محمدعلی رمز موفقیت خود را عشقی می‌داند که به این هنر دارد:”من واقعا عاشق گلیم بافی هستم و لذت می‌برم که با بافتن و گره زدن‌هایم، محصولی خلق می‌کنم که دیگران آن را دوست دارند و حاضرند برای آن پول بپردازند”

محمدعلی می‌تواند درسال چهل گلیم ببافد: “گلیم‌هایی که می‌بافم بیشتر در سایزهای 30*30 و 80 *120 سانتی متر است”

او که حالا برای خودش کسب و کاری دارد می‌گوید: “در سال‌های قبل از گلیم بافی درآمد خوبی داشتم، اما متاسفانه از زمان تحریم‌های جدید علیه ایران، صادرات این محصول خیلی کم شده و کسب و کار من هم آسیب دیده”

محمدعلی البته کاهش قدرت خرید مردم و گران شدن مواد اولیه را هم از دیگر عواملی می‌داند که باعث شده مردم هم کمتر گلیم‌های سیرجان را خریداری کنند.

به خاطر کرونا کسب و کارم آنلاین شده

محمدعلی در مورد تاثیر کرونا هم حرف دارد: “به خاطر کرونا مشتری‌ها نمی‌تونند به خونه ما بیان و گلیم‌ها رو ببینند. من هم عکس گلیم رو توی اینستاگرام میذارم و جواب مشتری‌ها رو زیر کامنت‌ها و توی دایرکت میدم و اینطوری کارهام رو می‌فروشم”

محمدعلی یک آرزوی مهم دارد: “اگه سرمایه داشتم، کارگاه گلیم بافی راه می‌انداختم تا هم به بقیه آموزش بدهم و هم از این راه هم می‌تونستم درآمدزایی کنم؛ ولی متاسفانه کارگاه گلیم بافی ندارم. اما می‌دانم به زودی به آرزویم می‌رسم.”

 

محمدعلی شاهمرادی

نکات مهم درباره صنایع دستی کرمان؛ گلیم سیرجان

برای مرور سریع بیایید تا نگاهی به نکات مهم این مقاله بیندازیم:

  • استان کرمان هم از نظر سوغاتی‌های خوراکی و هم از نظر صنایع دستی متنوع شهرت دارد.
  • از جمله خوراکی‌های خوشمزه متعلق به این استان می‌توان به کماچ سهن، کلمپه، فالوده کرمانی، قوتو (قاووت) اشاره کرد.
  • برای هدیه پودر بسیار مقوی قاووت می‌توانید بسته یارا آراهنر را انتخاب کنید.
  • از جمله اصلی ترین صنایع دستی کرمان می‌توان به قالی کرمان، جاجیم، پته دوزی، خورجین بافی، ترمه بافی و سیس بافی اشاره کرد.
  • انواع بسته های تکی یا ترکیبی هنرهای پته دوزی، ترمه و حصیر را می‌توانید در آراهنر مشاهده کنید.
  • مشهورترین هنر مردمان سیرجان در استان کرمان، گلیم شیریکی پیچ است.
  • بافت گلیم معمولا آسان‌تر از قالی است اما بافت گلیم شریکی پیچ به علت شیوه خاص بافت آن همانند قالی پیچیده است.
  • رنگ زمینه این گلیم‌ها معمولا نخودی، شیری، قرمز و سرمه‌ای است که با رنگ‌های متنوع نقش و نگار ترکیب چشم‌نوازی را ایجاد می‌کند.
  • در استفاده از این نوع گلیم، باید نکاتی از جمله دور بودن از نور مستقیم خورشید و رطوبت را رعایت کنید. همین‌طور بهتر است برای شستشو گلیم شیریکی پیچ از صابون و آب ولرم استفاده نمایید
author-avatar

درباره آراهنر

آرا هنر فاخر ایرانی با هدف حمایت از کالای ایرانی و عرضه متفاوت هدایای تبلیغاتی دست‌ساز نفیس و صنایع دستی شهرهای مختلف در قالب جدید و بسته‌بندی‌های فاخر تاسیس شده‌ است. در طراحی این محصولات سعی کردیم تا فرهنگ و هنر دیرین و فاخر ایرانیان در قالبی نفیس ارائه شود. تلاش ما در حوزه تولید هدایا و محصولات فرهنگی هنری، عرضه بسته‌هایی با ایده‌هایی خلاق و متفاوت، حمایت از تولیدات داخلی و گشودن افقی تازه در بازار هدایایی تبلیغاتی بوده است.

1 دیدگاه در “صنایع دستی کرمان؛ گلیم سیرجان

  1. Avatar photo محمد گفت:

    با سلام و احترام
    بنده در استان کرمان نیازمند تجهیزات و لوازم کامل کارگاه قالیبافی و گلیم بافی میباشم ۰۹۱۳۲۷۸۱۹۳۰

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *