مدیریت منابع انسانی چیست؟

چه چیزی بیش از همه یک سازمان موفق را می‌سازد؟ تکنولوژی؟ سرمایه؟ یا ساختمان‌های مجهز؟ پاسخ روشن است: انسان‌ها. سرمایه انسانی قلب تپنده هر سازمان است و بدون مدیریت درست آن، هیچ فناوری و سرمایه‌ای نمی‌تواند ضامن موفقیت باشد.

مدیریت منابع انسانی دانشی استراتژیک است که وظیفه دارد جذب، آموزش، انگیزش و نگهداشت کارکنان را به‌گونه‌ای سامان دهد که هم اهداف سازمانی تحقق یابد و هم رضایت و رشد فردی کارکنان تأمین شود. این حوزه دیگر تنها به استخدام یا حقوق محدود نیست، بلکه به فرهنگ سازمانی، رهبری و توسعه فردی نیز گره خورده است.

در ادامه، به بررسی ابعاد گوناگون مدیریت منابع انسانی خواهیم پرداخت تا دریابیم چگونه می‌توان از این سرمایه بی‌بدیل بیشترین بهره را برای موفقیت پایدار سازمان برد.

در مدیریت منابع انسانی و سازمان، کارکنان به عنوان دارایی‌ها و سرمایه‌های‌انسانی ارزشمند برای شرکت ها و هر کسب و کاری است. هدف اصلی سازمان به کارگیری موثر از کارکنان برای رسیدن به اهداف، کاهش ریسک و به حداکثر رساندن بازگشت سرمایه  است. در این مقاله تعاریف کلی از مدیریت منابع انسانی، اهمیت وجود این دپارتمان برای سازمان‌ها را به همراه اهداف و وظایف آنها مورد بررسی قرار می‌دهیم.

مدیریت منابع انسانی چیست؟

مدیریت منابع انسانی (Human Resource Management یا HRM) فرایندی راهبردی و سیستماتیک است که بر برنامه‌ریزی، سازماندهی و هدایت فعالیت‌های مرتبط با کارکنان یک سازمان تمرکز دارد. این حوزه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های مدیریتی، تلاش می‌کند تا نیروی انسانی ـ که اصلی‌ترین سرمایه هر سازمان است ـ به بهترین شکل جذب، پرورش، انگیزش و نگهداشت شود.

مدیریت منابع انسانی تنها به امور اداری مانند استخدام یا پرداخت حقوق محدود نمی‌شود، بلکه مجموعه‌ای گسترده از فعالیت‌ها را شامل می‌شود:

• جذب و گزینش نیروی کار شایسته،

• آموزش و توسعه مهارت‌ها،

• ارزیابی عملکرد و ایجاد انگیزه،

• طراحی نظام جبران خدمات و مزایا،

• ایجاد روابط مثبت بین کارکنان و مدیریت،

• و تضمین سلامت و ایمنی محیط کار.

به‌طور خلاصه، مدیریت منابع انسانی تلاشی سازمان‌یافته برای هماهنگی اهداف کارکنان با اهداف کلان سازمان است؛ به گونه‌ای که هم رضایت شغلی و رشد فردی پرسنل تأمین شود و هم بهره‌وری و موفقیت پایدار سازمان تضمین گردد.

در ادامه به نظر چند تن از مشاهیر این حوزه اشاره می‌کنیم:

پیگورز و مایرز – “مدیریت منابع انسانی روشی برای توسعه توانمندی های کارکنان است به طوری که آنها از کار خود حداکثر رضایت را احساس کنند و بهترین تلاش خود را برای سازمان انجام دهند.”

ایوانچویچ و گلوک: “مدیریت منابع انسانی عملکردی است که در سازمان ها انجام می‌شود و در به کارگیری موثر افراد برای دستیابی به اهداف سازمانی و فردی کمک می‌کند.”

به گفته فرنچ وندل: “مدیریت منابع انسانی استخدام، انتخاب، توسعه، استفاده و تطبیق منابع انسانی توسط سازمان‌ها است.”

جایگاه مدیریت منابع انسانی در سازمان

مدیریت منابع انسانی یکی از ارکان اصلی هر سازمان به شمار می‌آید و جایگاهی هم‌سطح با مدیریت‌های کلیدی دیگر مانند مدیریت تولید، مدیریت مالی و مدیریت بازاریابی دارد. این واحد به دلیل نقش مستقیم در استفاده بهینه از سرمایه انسانی، اغلب در سطح استراتژیک سازمان عمل می‌کند.

در برخی سازمان‌ها، مدیریت منابع انسانی به‌طور مستقیم زیر نظر مدیرعامل یا هیئت‌مدیره فعالیت دارد و در برخی دیگر از طریق سطوح مدیریتی میانی به مدیریت عالی گزارش می‌دهد. با این حال، در هر ساختاری، اهمیت آن غیرقابل انکار است؛ چرا که موفقیت نهایی سازمان به میزان زیادی وابسته به کارآمدی این بخش در جذب، پرورش و نگهداشت نیروی انسانی است.

به بیان دیگر، مدیریت منابع انسانی نه تنها یک واحد پشتیبانی، بلکه شریکی راهبردی برای مدیریت عالی سازمان محسوب می‌شود که نقش تعیین‌کننده‌ای در تحقق اهداف کلان و ایجاد مزیت رقابتی پایدار دارد.

چرا مدیریت منابع انسانی برای هر سازمانی مهم است؟

متدولوژی و نقش مدیریت منابع انسانی برای مدیریت افراد یک سازمان در دستیابی به ماموریت سازمان و تقویت فرهنگ بسیار مهم است.  اگر مدیریت منابع انسانی به طور موثر و درست انجام شود، افراد حرفه‌ای جدید که مهارت های لازم برای پیشبرد اهداف شرکت را دارند استخدام می‌شوند و از طرفی به آموزش و توسعه کارکنان فعلی برای دستیابی به اهداف سازمانی نیز کمک می‌کنند.

از آنجایی که منابع انسانی هر سازمانی سرمایه‌های اصلی آن محسوب می‌شود.  بنابراین اعتبار و موفقیت آن نیز رابطه مستقیمی با کیفیت مدیریت منابع انسانی آن دارد. سلامت محیط کسب و کار، افزایش انگیزه و انرژی کارکنان، برنامه‌ریزی امور مربوط به پرسنل در زمینه آموزش، توسعه مهارت‌ها، رفاه پرسنل از جمله مواردی است که مدیران شایسته از عهده آن بر می‌آیند بنابراین می‌توانند کشتی بزرگ سازمان را به سلامت به ساحل اهداف سازمانی برسانند.

اهداف مدیریت منابع انسانی

چگونه کسب و کارها به کارکنان انگیزه می‌دهند و فرهنگ کاری آنها را پرورش می‌دهند؟ به چه صورتی  سازمان ها می‌توانند اطمینان حاصل کنند که همه کارکنان با یکدیگر و سازمان هماهنگ هستند؟ پاسخ به این سوالات حول محور تعیین اهداف منابع انسانی می‌چرخد.

اهداف اصلی HRM عبارتند از:

1) تحقق اهداف سازمانی

اهداف اصلی و مقاصد کلی یک شرکت اغلب شامل بقا، کسب سود، به دست آوردن سهم بازار یا کسب شهرت جهانی است.  واحد منابع انسانی با ترغیب و تشویق کارمندان به انجام کارها به روشی سازنده، تضمین می‌ کند که کسب و کار شکوفا می‌شود. و همچنین اهداف شما با برنامه‌ها و مقررات مناسب پشتیبانی می‌شوند.

متخصصان منابع انسانی از طریق همسو کردن کارکنان با ماموریت و چشم‌انداز سازمان، تبدیل اهداف به نیازهای نیروی انسانی، ارزیابی نتایج، مدیریت هزینه‌ها ،پذیرش مسئولیت نگهداشت کارمندان برتر و همچنین ابداع استراتژی‌ها و فعالیت‌هایی مختلف در تحقق اهداف سازمانی نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند.

2) تقویت فرهنگ کار مثبت سازمانی

در محیط رقابتی کسب و کار امروز، عامل اصلی تعیین‌کننده موفقیت یا شکست یک شرکت، فرهنگ سازمانی است. هنگامی که فرهنگ شرکت تا حد زیادی مثبت باشد، مشارکت کارکنان، انگیزه، شادی، کار گروهی آنها نیز افزایش می‌یابد. از طرفی زمانی که فرهنگ کلی سازمانی منفی است، کارکنان تا حد زیادی احساس ناراحتی، استرس، عدم استقبال و فرسودگی می‌کنند. بنابراین ضروری است که (HR) برای ایجاد یک فرهنگ مثبت در سازمان باید تلاشی مستمر داشته باشد.

3) آموزش و توسعه فردی کارکنان

آموزش و توسعه مهارت‌های کارکنان در مدیریت منابع انسانی  به سیستم آموزشی کارکنان در سازمان‌ها اشاره دارد. این موضوع شامل ابزارها، دستورالعمل‌ها و فعالیت‌های مختلفی است که برای بهبود عملکرد کارکنان طراحی شده‌اند. بنابراین فرصتی برای کارکنان است تا دانش خود را افزایش دهند و مهارت‌های خود را ارتقا دهند.

نقش HR در آموزش و توسعه، کمک به پرسنل در دستیابی به بالاترین حد پتانسیل خود است. این نقش حیاتی را می‌توان از طریق رویکردهای زیر انجام داد:

• هدایت و راهنمایی پرسنل
• نظارت بر عملکرد کارکنان
• جمع‌آوری بازخورد و تفسیر داده‌های جمع آوری شده
• ایجاد فعالیت‌های ارتقاء‌دهنده و بسترهای آموزشی برای کارکنان
• ارائه آموزش کافی و صحیح در حین کار

علاوه بر این، نقش HR نه تنها شامل شروع برنامه‌های آموزشی است. آن‌ها همچنین باید مطمئن شوند که برنامه‌ها کافی و مفید هستند. به همین دلیل، سبک‌های یادگیری منحصربه‌فرد کارکنان باید در ساخت انواع برنامه‌ها و فعالیت‌ها در نظر گرفته شود.

4) انگیزه کارکنان

انگیزه کارکنان شامل میزان تعهد، انرژی و نوآوری آنها در طول یک روز کاری در سازمان است بنابراین مهم است که این مساله همیشه توسط مدیران منابع انسانی پیگیری شود و البته  کاری بس دشوار و پیچیده به نظر می‌رسد.

چگونه مدیریت منابع انسانی می‌تواند انگیزه کارکنان را در محل کار افزایش دهند. در این رابطه می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• رهبری و مدیریت با بینش از طریق روشن نمودن چشم انداز سازمان برای کارکنان.
• ایجاد ارزش و انگیزه در کارمندان با خرید هدایای سازمانی در مناسبت‌های مثل تولد، پیشرفت تیمی و…
• شناسایی کارهای بزرگ کارکنان و تخصیص پاداش به آن‌ها.
• تفویض اختیار و دادن استقلال به پرسنل .
• ایجاد محیط مناسب و دلپذیر برای کارمندان.
• ارائه مزایای چشمگیر.
• تشویق به کار گروهی و تیمی.
• رفاه کارکنان.

5) هماهنگی تیمی

مدیریت منابع انسانی از طریق تشویق کار تیمی می‌تواند میزان انگیزه و وفاداری کارکنان را به سازمان افزایش دهد. علاوه بر آن هماهنگی تیمی در یک سازمان باعث بهبود بهره وری و کارآیی، کیفیت و هزینه‌ها، توسعه مهارت پرسنل، انسجام نیروی کاری، کاهش تاثیرات رقابت مخرب داخلی  و بسیاری از موارد دیگر می‌شود.

موارد زیر در جهت افزایش هماهنگی کار تیمی بسیار موثر است:

• داشتن چشم انداز کلی سازمان و تعریف دقیق و شفاف سازی آن برای کارکنان.
• استفاده از نقاط قوت افراد تیم در راستای تعیین وظایف، نقش‌ها و همچنین مسئولیت‌های شفاف آن‌ها در سازمان.
• برقراری ارتباطات موثر در میان اعضای تیم.
• برنامه ریزی درست و حرفه‌ای.
• حفظ تعادل و جلوگیری از افراط و حساسیت در تشکیل تیم و هماهنگی تیمی.

وظایف واحد مدیریت منابع انسانی

واحد مدیریت منابع انسانی زمانی می‌تواند نقش واقعی خود را ایفا کند که فراتر از یک بخش اداری ساده عمل کرده و به‌عنوان شریک راهبردی مدیریت عالی شناخته شود. در غیر این صورت، این واحد تنها به کارهایی مانند حضور و غیاب یا ثبت اطلاعات پرسنل محدود خواهد شد.

به طور کلی، مهم‌ترین وظایف مدیریت منابع انسانی عبارت‌اند از:

• بهبود کیفیت زندگی کاری و ارتقای روابط انسانی در سازمان

• ایجاد امنیت شغلی برای کارکنان توانمند و شایسته

• تدوین شاخص‌های عملکردی و برنامه‌ریزی برای نظام ارزیابی عملکرد کارکنان

• تفسیر و اجرای آیین‌نامه‌ها و قوانین اداری و ستادی

• مدیریت فرایندهای مرتبط با ترک خدمت، استعفا و بازنشستگی

• استقرار و توسعه سیستم اطلاعات منابع انسانی به‌ویژه در سازمان‌های بزرگ

• مدیریت استراتژیک منابع انسانی و کمک به استفاده بهینه از سرمایه انسانی

• جذب و استخدام (شامل برنامه‌ریزی نیروی انسانی، تأمین، گزینش و تثبیت در سازمان)

• شناخت و مدیریت فرهنگ سازمانی و همسوسازی کارکنان جدید با آن

• تجزیه و تحلیل شغل، طراحی شغل و غنی‌سازی آن

• طراحی نظام حقوق و دستمزد و جبران خدمات

• آموزش و توسعه کارکنان برای ارتقای دانش و مهارت‌ها

• حفظ و تقویت انگیزه کارکنان و افزایش تعلق سازمانی

این وظایف و اثرگذاری متقابل آنها در جدول زیر به نمایش گذاشته شده است. (کتاب مدیریت منابع انسانی نوشته دکتر اسفندیار سعادت).

سخن آخر

هدف اصلی مدیریت منابع انسانی در هر سازمانی کمک به عملکرد بهتر در شرکت‌ها برای دستیابی به اهداف سازمانی است. کمک به افزایش تولید و بهره وری موثرترین کمکی است که میتوان به هر شرکت و کسب و کاری در این رابطه نمود. در واقع بهره‌وری استفاده موثر از منابع انسانی و مالی است. اگر چه HRM نمی‌تواند دخالت مستقیم چندانی در چگونگی استفاده از سایر منابع در سازمان داشته باشد ولی با توجه به حضور و دخالت عامل انسانی در تمامی صحنه‌‌ها، این دپارتمان می‌تواند با طراحی برنامه‌ها و سیستم‌هایی برای به کارگیری شایسته پرسنل، نقش مهمی در بقا و کارایی کسب و کارها ایفا کند.

در حال حاضر مدیرریت منابع انسانی  به عنوان یک حوزه در حال رشد و گسترش است. شرکت‌ها به طور فزاینده‌ای تفاوت استراتژیک یک بخش منابع انسانی خوب را تشخیص می‌دهند و بر این اساس روی آنها سرمایه گذاری می‌کنند. در نتیجه، تقاضای مشاغل منابع انسانی نیز رو به افزایش است.