آیا شما نیز با صنایع دستی قدیمی و کهن ایران آشنا هستید؟ پس حتما اسم نمد و نمد مالی را شنیده‌اید. این هنر قدیمی در واقع از ابتدایی‌ترین شیوه‌های نساجی است. در ابتدای امر، چادرنشینان از پشم چهارپایان خود زیراندازهای نمدی می‌ساختند. با پیشرفت صنایع این هنر از شیوه دستی به شکل نیمه صنعتی درآمد. امروزه با دستگاه‌های تمام صنعتی نیز تولید آن ممکن شده است.
نمد (Felt) بافته‌ای ضخيم است كه از پشم چهارپايان توليد می‌شود. اين پارچه از گذشته‌هاي بسيار دور به عنوان زيرانداز مورد استفاده بوده است. نحوه توليد اين زيرانداز هم خود روش جالبی دارد. روشی كه قرن‌هاست به شكل سنتی انجام مي‌شود. البته اين تنها شكل استفاده از نمد نيست. اين بافته بيش از يك دهه است كه در توليدات مدرن و امروزی هم استفاده می‌شود. هنرمندان بسياري با استفاده از پشم، پارچه‌هایی منعطف توليد كرده‌اند كه امكان دوخت و توليد محصولاتی جديد را می‌دهند. انواع كيف، كفش و عروسك از آن جمله‌اند. محصولاتی كه امروزه جزو انواع صنایع دستی جديد و پرفروش هستند.
با پیشرفت و گسترش این هنر، کاربرد آن نیز فراتر از یک زیرانداز ساده رفته است. برای مثال امروزه انواع کیف‌ها، عروسک‌ها و … از جنس نمد در بازار وجود دارند. همچنین هدایای تبلیغاتی آراهنر نیز از هدایای بسیار پرطرفدار هستند. اگر شما نیز از علاقمندان این صنعت هستید، در ادامه متن با ما همراه باشید تا به بررسی کامل هنر نمد مالی، تاریخچه و مصارف آن بپردازیم.
نمد در محصولات ایده محور آرا هنر
یکی از محصولات جذاب آرا هنر، بسته چام ویژه است. در طراحی و تولید این محصول از نمد شهرکرد استفاده شده است. در ادامه به معرفی انواع هدایای تبلیغاتی آراهنر می‌پردازیم.
بسته چام ویژه
چام ویژه یک بسته سفری است که در آن یک فلاسک با روکش نمدی، دو لیوان مسی و دو زیر لیوانی نمدی، یک بسته کشمش و یک بسته دمنوش در یک کیف نمدی گنجانده شده اند.
نمدهای این بسته که شامل کیف، روکش فلاسک و زیر لیوانی است با نظارت یکی از زنان کارآفرین و هنرمند شهرکردی تولید می‌شود. خانم الهه امینیان از کارآفرینان بسیار خوش ذوق و قریحه شهرکردی است که با کمک گرفتن از زنان و دختران هنرمند این شهر این محصول را برای آرا هنر تولید می‌کنند.
چام از محصولات قدیمی آرا هنر است، با این حال هنوز جزو پرفروشترین محصولات و بهترین هدایای تبلیغاتی است که از سوی سازمان‌ها خریداری می‌شود.
خانم امینیان، استاد دانشگاه هستند و طی سالیان اخیر به واسطه خلاقیتی که در تولید محصولات هنری به کار برده‌اند، به یکی از فعال‌ترین هنرمندان و کارآفرینان صنایع دستی به ویژه در شهرکرد تبدیل شده‌اند.
این استاد دانشگاه با استفاده از هنرمندان جوان، تلاش کرده تا محصولات کاربردی زیادی را تولید کنند.
بسته لیوان مسی و زیر لیوانی نمدی
همیشه خوردن چای یا قهوه دونفره بهانه‌ای برای هم‌زبانی و رفاقت بیشتر است. بسته لیوان مسی و زیر لیوانی نمدی بسته رفاقت است. این بسته جزو هدایای تبلیغاتی خاص برای مدیران، کارمندان و اعضای خانواده آنها.
این بسته جذاب و متفاوت کاری می‌کند که شما همیشه در گوشه ذهن هدیه گیرنده باقی بمانید. به ویژه زمان‌هایی که با لیوان‌های مسی در حال خوردن دمنوش یا چای هستند.
تا قبل از همه‌گیر شدن استفاده از ساک و چمدان، مردم برای دادن هدیه و یا حمل وسایل از بقچه استفاده می‌کردند. ما در این بسته، این سنت را احیای کردیم و یک بقچه شادباش از ترمه زیبای ایرانی که حاوی گل‌محمدی است. در اختیار شما قرار می‌دهیم.
این بقچه زیبا و آن لیوان‌های مسی و زیرلیوانی‌های نمدی، هدیه‌ای است که کمتر کسی مثل او را دریافت کرده است و واقعا یک پیشکش متفاوت است.
این لیوان‌های مسی و شادباش ترمه در یک بسته مقوایی جذاب قرار داده شده است که در نگاه اول، چشم‌ها را متوجه خود می‌کند.
ایدونه 2 (بسته سرگرمی عید)
ایدونه یک بسته از هدایای تبلیغاتی خلاقانه برای خوشگذرانی در تعطیلات نوروزی است و بنا دارد برای ساعتی هم که شده شما را از موبایل‌هایتان دور کند. بسته‌ای که با تیله‌ها، امکان یک بازی نوستالژیک را برای شما فراهم می‌کند و با بردگیم، امکان یک سرگرمی فکری را برایتان مهیا می‌کند. اسپیکر بلوتوث هم امکان پخش موسیقی دلخواه شما را در جمع دوستانه‌تان فراهم می‌کند. گیاه تراریوم نماد سبزه و برکت عید است و آدامس خروس هم برای اضافه کردن وجه نوستالژیک بسته انتخاب شده است.
چام (بسته فلاسک و لیوان مسی)
چام (بسته فلاسک و لیوان مسی) یک هدیه فوق‌العاده جذاب تبلیغاتی در دسته پذیرایی است. با این هدیه ایرانی و خاص می‌توانید تفاوت را رقم بزنید. وقتی بسیاری از رقبای شما در حال تدارک برای دادن هدیه‌های تکراری هستند، شما با دادن چام، متفاوت بودن خود را رقم می‌زنید.
با این بسته همیشه در یاد کسانی هستید که این بسته را به آنها هدیه داده‌اید.
این هدیه استاد ساختن لحظات خاص در کنار عزیزترین آدم‌ها برای شماست. در بهار دلنشین، در گرمای تابستان، در خُنکای پاییز و در سرمای زمستان، می‌توانید روی چام ویژه حساب کنید.
این بسته می‌تواند یک هدیه ویژه باشد. هدیه‌ای که هر وقت از آن استفاده می‌کنند به یاد شما می‌افتند. چام با یک فلاسک با روکش نمدی برای گرم نگه‌داشتن، در کنار دو لیوان مسی و دو زیرلیوانی نمدی، طعم‌های مختلف دمنوش و مقداری کشمش در کنار شماست.
نمد
هنر نمد، هنری اصیل و تاریخی در سرزمین ما است که ریشه‌هایی کهن دارد و از ایران، به نقاط مختلف دنیا صادر شده است. نویسندگان کلاسیک در قرن 18 و 19 در داستان‌هایشان درباره نمد سخن گفته‌اند و آن را به ایران نسبت داده‌اند.
محصول تولید شده در هنر نمد، غالبا جزو هدایای کاربردی است اما فرآیند تولید نمد آنچنان، سخت و البته ظریف است که جز اطلاق عنوان « هنر » به آن فرایند، کار دیگری نمی‌توان کرد.
خاستگاه نمد، آبادی‌های اطراف دریای خزر بوده است؛ اما این هنر امروز با گسترش حوزه تولید، در استان‌های مازندران، خراسان، سمنان، چهارمحال و بختیاری، کردستان و… هم تولیدکنندگانی دارد. با گسترش صنعت، هنر نمد این روزها علاوه بر کارکرد مصرفی، کاربرد تزئینی هم دارد.
خواص نمد
نمد بافته نمی‌شود؛ پشم‌ها در جريان فشار، رطوبت و حرارت درهم مي‌رود. البته در شهرها و بخش‌هاي مختلف از موادی مانند مايع صابون يا كتيرا براي استحكام بيشتر استفاده می‌شود. در اين روند، نوعی بافته محكم ايجاد می‌شود. نمد بافته‌ای كاملا طبيعی است و به راحتي در طبيعت تجزيه می‌شود. اين موضوع باعث شده تا از صنايع دستي توليد شده با اين ماده، نمونه‌های زيادی وجود نداشته باشد. قديمی‌ترين نمونه اين بافته در صربستان كشف شده كه متعلق به 3 هزار سال پيش است. در يونان، قبرس، تركيه و ايران هم نمونه‌هايی كشف شده است.
رطوبت شهرهای شمالی باعث شده تا كف بيشتر خانه‌ها نمد پهن باشد. همچنين در كوهستان و شهرهاي سردسير، از نمد براي پوشاندن ديوار خانه‌ها و چادر عشاير استفاده می‌شود. در كردستان، چهارمحال و بختياری و آذربايجان شرقی و غربي نمد به اين منظور توليد می‌شود. استفاده از اين بافته امروزه شكل ديگری هم پيدا كرده است. در معماري و ساختمان‌سازی است نمد، با تغييراتي استفاده می‌شود. اين ماده به واسطه عايق بودن، استفاده زيادي در اين صنعت دارد. پتو و رواندازهاي زيادي هم با اين ماده توليد می‌شود. قدما اعتقاد دارند كه نمد خاصيت ضددرد هم دارد. به همين دليل تكه‌های كوچك آن در بسياری از خانه ها وجود داشت. افراد هنگام نشستن روي زمين يا صندلي، آن را زير خود می‌انداختند.
اين بافته در فرانسه «فوتر» ناميده مي‌شود. با افزايش فشار، اين بافته را مي‌توان به چيزی شبيه به پارچه تبديل كرد. ماده‌ای كه امكان دوخت و فرم‌دهی دارد. اتفاقی كه باعث شد نمد تنها زينت‌بخش خانه‌ها نباشد. در دنيا امروزی كه انسان‌ها به محيط زيست بيش از گذشته توجه می كنند، طبيعی است كه استفاده از چنين موادی اقبال بيشتری داشته باشد. نمد معمولا از پشم بهاره گوسفند توليد مي‌شود. ماده اوليه آن كاملا طبيعی است و به سرعت، تجزيه و جذب طبيعت مي‌شود. بدون اينكه به موجود زنده و جانداری آسيب بزند.
محصولات نمدی مدرن
بيش از يك دهه است كه با استفاده از نمد، محصولاتی قابل استفاده در زندگی روزمره توليد می‌شود. كيف‌های دستی، كيف پول و عروسك بی‌شك رايج‌ترين و پرفروشترين اين محصولات است. محصولاتی از اين دست در گذشته بيشتر با پشم های وارداتی مانند مرينوس انجام می‌شد. همين موضوع باعث شده بود تا اين صنايع دستی مقاوم، بسيار گران باشد. طبيعي بود كه به همين دليل توليد آن هم انبود نبود. درحاليكه امروزه با استفاده از پشم‌هاي داخلي و نمد توليدي در كشور، بسياري از افراد به توليد محصولات نمدی مشغولند.
كفش و زين نمدی، در كنار كفپوش از سال‌هاي بسيار در شهرهای مختلف توليد می‌شد. امروه اما افراد بسياری در كارگاه‌های كوچك و حتی خانه به توليد محصولاتی از جنس نمد اقدام می‌كنند. در حقيت توليدات نمدي، جدای از اينكه بخشی از صنایع دستی ايرانی هستند، به كارآفرينی و ايجاد اشتغال در سال‌هاي اخير منجر شده‌اند. اين توليدات امروزه در حجمي بالا صادر هم می‌شود. البته تا حدود 10 سال پيش اين توليدات را زيرمجموعه صنایع دستی نمی‌دانستند اما امروزه اوضاع فرق كرده است. اين توليدات امروزی نمدين در سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي پذيرفته شده‌اند.
عروسك‌ها و كيف‌هاي نمدي نه تنها در ايران، بلكه در بسياری از كشورهاي جهان طرفدار دارد. سايت‌های فروش آنلاين اينگونه محصولات گواه اين گفته‌اند. ارزش مادي آنها هم به دليل اينكه كار دست است، قابل توجه است.
نمدمالی در کرمانشاه
یکی از باسابقه‌ترین شهرهای ایران در تولید نمد، کرمانشاه است. نمد مالی در این منطقه بیش از 10 هزار سال سابقه دارد. البته این هنر بیشتر در میان عشایر کرد رایج است که دسترسی زیادی به پشم گوسفندان دارند. نمدمالان کرمانشاه با تولید زیر انداز، کیسه خواب، کلاه، جلیقه، فرجی چوپان، کمربند، زین اسب و … آنها را به نقوش اصیل و سنتی مزین می‌کنند.
استادکاران رشته نمدمالی در کرمانشاه بیش از 75 مدل کلاه نمدی طراحی و تولید می‌کنند. دیدن این تعداد از کلاه نمدی خود از جاذبه‌های گردشگری کرمانشاه است.
این اساتید در نقش‌های خود از رنگ‌های سفید و سیاه، کرم، سبز، قهوه‌ای و سرخ و پشم خود رنگ استفاده می‌کنند.
همچنین استفاده از نمد برای کاربردهای جدید نیز رایج شده و یکی از استادکاران نمدمال کرمانشاهی با استفاده از نمد برای توربین کشتی محافظ و پوشش ساخته که نسبت به پوشش‌های وارداتی از جنس فوم فشرده چهار برابر عمد بیشتری دارد.
خبرگزاری ایسنا گزارش داده است که هنر نمدمالی در کرمانشاه اخیراً در فهرست میراث معنوی مردم ایران ثبت شد. این هنر در سال 91 و شهر شاهرود و در خلال برگزاری هفتمین اجلاس سراسری شورای سیاستگذاری ثبت آثار معنوی به ثبت رسید.
پیشینه نمدمالی و افسانه فرزند حضرت سلیمان
در مورد پیشینه نمدمالی به افسانه‌ای قدیمی و از زمان حضرت سلیمان اشاره می‌شود. در این افسانه آمده که پسر سلیمان نبی (ع) که یک چوپان بود، تلاش می‌کرد با استفاده از پشم گوسفندان خود، پارچه بافی کند. وقتی او موفق به تولید پارچه نشد، با عصبانیت بر روی پشم گوسفندان مشت می‌کوبید. همزمان بر روی پشم‌ها اشک چشمانش ریخته می‌شد. آمیخته شدن اشک چشمان با پشم گوسفندان باعث پدید آمدن پارچه مانندی همچون نمد شد.
با اینکه باید بپذیریم مطالب مطرح شده بالا افسانه‌ای بیش نیست، اما از سوی دیگر باید توجه داشت که اولین نمد مالی‌ها حتما به صورت اتفاقی صورت گرفته است. گواه این سخن می‌تواند این نکته باشد که نمد مالی در شهرهای نزدیک دریا و بارانی بیشتر جایگاه دارد.
نمدمالی در چه شهرهایی بیشتر رایج است؟
نمدمالی در شهرهای محتلف ایران رواج دارد، اما در مناطق روستایی بیشتر مورد توجه است. روستاهایی همچون گنبدکاووس، کلاله، آق قلا، علی آباد کتول، سمنان، سبزوار، قوچان، لرستان، بندر ترکمن و شهرستان اقلید از جمله مهمترن مناطقی هستند که در آن فعالیت نمدمالان بیشتر است.
باوجود این پراکندگی جغرافیایی در تولید نمد، باید بپذیریم که طرح و نقش نمد ترکمنی چه از نظر تعدد و تنوع، چه از نظر زیبایی از بی‌نظیرترین های این حوزه است.
نمد ترکمن در ترکمن صحرا به کجه معروف است. ترکمن‌ها به نمدمالی کجه باسماق می‌گویند و از نمد تولیدی به عنوان دیوار پوش آلاچیق و زین اسب استفاده می‌کنند.
باید توجه داشت که به دلیل اینکه دامداری در مناطق یموت نشین بندر ترکمن بسیار رایج است، بهترین نمد ترکمن هم مربوط به قوم یموت است.
در روستاهای شهرستانهای رامیان، گرگان،مینودشت و علی آباد کتول، به نمد، «لمد» می‌گویند.
اساتید برجسته نمدمالی ایران
حاج علی حلاجیان متولد 1313 در رامسر از دوران نوجوانی و از سن پانزده سالگی زیر نظر پدرش به نمدمالی مشغول شد. استاد حلاجیان با حسن خلق و تلاش بی شائبه، خدمات شایانی را به این رشته هنری داشت. این استاد به همراه استاد یحیی شاه نظری در سال 1391 پس از سال‌ها تلاش توانستند، مهر اصالت بین المللی یونسکو را برای آثار خود دریافت کنند و سطح هنر ایرانی را به پهنه جهانی بکشاند.
سرکار خانم خدیجه پقه نیز از نامداران این حوزه و این هنر است. خانم پقه که در شهر آق قلای گرگان ساکن است، با وجود معلولیت و نداشتن یک دست و پا، در کارگاه خود اقدام به تولید محصولات نمدی می‌کند.
شعری که نمدمالان هنگام کار می‌خوانند
همانطور که عنوان شد نمدمالی در اکثر شهرها کاری مردانه است، به جز در شهرهای ترکمن نشین. نمد مالان در هنگام کار شعرهای متفاوتی را بر روی لب زمزمه می‌کنند تا همیت و همبستگی‌شان در هنگام این کار سخت و دشوار بیشتر شود. نمدمال با عشق بسیار و با حركات هماهنگ و موزون دست و پا و خواندن شعر خستگی از تن بیرون می كنند.
یکی از معروفترین شعرهایی که این هنرمندان زحمتکش در حین کار می‌خوانند این است:
بهتر ز هزار فرش اطلس، نَمَدُم | موی نَمَدُم به ملک عالم نَمِدُم
فردا که حساب بندگان را بکشند | من جز نَمَدُم حساب دیگر نَمِدُم
شعر دیگری که این هنرمندان هنگام کار می‌خوانند عبارت است از:
زمستان آمد و فکر نمد کن!/ گذر کن از همه, خود را رَصد کن
مخور اندوهِ دنیای رقیبان/ به عُقبی بنگر و ترک حسد کن
قبولش کن همه ضعف و خطایت/ زبانت را بیا حبس ابد کن
بِکِش دستت زِ دامانِ سواران/ ریا را از درِ این خانه رد کن
اگر دَم میزنی از نیکخویی/ نه بر خویش و نه بر بیگانه بد کن
اگر مردِخدا, دور از ریایی/ برو اندیشه ی سنگِ لَحَد کن!
بسی از نیمه ی دوم گذشته ست/ برو فکری به پایانِ نود کن.
سوالات متداول برای محصولات نمدی
نمد بافته نمی شود بلکه در نمد مالی، پشم ها در جريان فشار، رطوبت و حرارت درهم تنیده می شوند. البته در شهرها و بخش هاي مختلف از موادی مانند مايع صابون يا كتيرا براي استحكام بيشتر نمد استفاده می شود.
یکی از باسابقه ترین شهرهای ایران در تولید نمد، کرمانشاه است. این هنر بیشتر در میان عشایر کرد رایج است که دسترسی زیادی به پشم گوسفندان دارند.
كيف های دستی، كيف پول و عروسك بی شك رايج ترين و پرفروشترين محصولات نمدی هستند.
بافت نمد به گونه ای است که می تواند یک عایق رطوبتی خوب به شمار برود.
نکات مهم در مورد محصولات نمدی
- نمد برخلاف فرش و قالیچه‌ها بافته نمی‌شود بلکه حاصل فشار، حرارت و رطوبت است.
- در گذشته از نمد، بیشتر به عنوان زیرانداز استفاده می‌شده است. علت این کاربرد را می‌توان به عایق بودن نمدها نسبت داد.
- نمد محصولی کاملا سنتی و طبیعی است؛ بنابراین هیچ آسیبی به افراد و محیط زیست وارد نمی‌کند.
- شهر کرمانشاه را می‌توان شناخته شده‌ترین خواستگاه هنر نمد مالی دانست. طرح‌های اصیل ایرانی بر روی نمدهای این شهر قابل مشاهده هستند.
- نمدها را امروزه در محصولاتی مانند انواع کیف دستی‌ها، عروسک‌ها و انواع وسایل تزئینی می‌توان مشاهده کرد.
- نمد مرغوب را می‌توان از قابل انعطاف و فشرده بودن الیاف آن تشخیص داد. علاوه بر این نمد مرغوب قابل شستشو است و پس از شستشو نیز حالت اصلی خود را حفظ می‌کند.
- یکی از بهترین هدیه‌های کاربردی آراهنر، بسته چام ویژه است که به خوبی هنر نمد مالی را با ظروف مسی ترکیب کرده است.
